Hpa Yesu anakhalakodi? Kodi pali umboni?
Kalendala yathu yonse yazikidwa pa Yesu, mwamuna wa ku Nazarete. Anthu mamiliyoni ambiri padziko lonse akudziwerengerabe okha mwa otsatira ake. Koma kodi zingatheke kutsimikiziridwa mosapita m’mbali kuti iye anakhalakodi? Kunena zowona, umboni ndi wovuta kuupeza, pambuyo pake tikukamba za munthu amene anafa zaka 2,000 zapitazo, koma pali umboni wochuluka wa mbiri ya Yesu amene anatchedwa Kristu ndipo anapachikidwa.
Yesu mu Baibulo
Nkhani zofunika kwambiri ndi za omloŵa m’malo mwake, Mauthenga Abwino a Mateyu, Marko, Luka ndi Yohane. Iwo amakamba nkhani yofotokoza za Yesu, moyo wake ndi imfa yake. Anakhalako zaka makumi ambiri pambuyo pa Yesu, koma malinga ndi mbiri yakale malipoti ameneŵa ali pafupi kwambiri ndi umunthu wa Yesu ndi malo ake okhala. Mu Mauthenga Abwino muli chisakanizo cha mgwirizano wamphamvu pa mfundo zapakati ndi kusiyana kwakukulu mwatsatanetsatane. Kwa olemba mbiri, izi zikugogomezera kukhulupirika kwawo monga magwero. Poyerekeza ndi magwero ena a mbiri yakale, Mauthenga Abwino ali pafupi kwambiri ndi zochitika: mbiri yakale ya Alexander Wamkulu inalembedwa ndi Plutarch ndi Arrian zaka 400 pambuyo pa imfa yake. Amaonedwabe ngati magwero odalirika ndi olemba mbiri.
Yesu mu Mbiri Yachiyuda
Kutchulidwa koyamba kowonjezera kwa Baibulo kwa Yesu kunachokera kwa wolemba mbiri wachiyuda Flavius Josephus. M’buku lake lakuti “Jewish Antiquities” akufotokoza za kuphedwa kwa Yakobo. Malinga nkunena kwa iye, mbale wake wa Yesu “anachedwa Kristu”. Pambuyo pake zolemba zachiyuda zimatchulanso Yesu - mwa ena akutchulidwa kuti mesiya wonyenga. Komabe, si nkhani yakuti kaya Yesu anakhalako kapena anachita zozizwitsa, koma ngati anazichita mu ulamuliro wa Mulungu.
Yesu m’mabuku a mbiri yakale
Olemba mbiri ambiri achiroma amatchulanso za Yesu m’njira zosiyanasiyana. Thallus imapereka chidule cha mbiri yakale ya kum'mawa kwa Mediterranean kuyambira pankhondo ya Troy mpaka pano. M'menemo amayesa kutsutsa zozizwitsa zozungulira Yesu ndi imfa yake - koma akuganiza kuti alipo. Suetonius, Tacitus, ndi Pliny Wamng’ono amatchulanso mwachidule za Yesu, kupachikidwa kwake pamtanda, ndi Chikristu pamene akusimba za Roma ndi zigawo zake.
Ponena za zomwe zili, Mgiriki Lucian waku Samosata adachita ndi Yesu cha m'ma 170. Iye analemba kuti: “Anthu awa (Akhristu) ankalambira Magi wodziwika bwino, amene anapachikidwa ku Palestine chifukwa chobweretsa zinsinsi zatsopanozi m’dziko... thupi ndi mzimu zidzakhala, ndipo zikanadzakhala ndi moyo kosatha: Chotero ndipamene iwo amanyoza imfa, ndipo ambiri a iwo mofunitsitsa amagwa m’manja mwake.”
Kodi Yesu Anakhaladi ndi Moyo?
Kukhalapo kwa munthu wakale nkovuta kutsimikizira. Koma magwero omwe tafotokozawa adapangidwa mosiyanasiyana. Olemba awo ndi otsutsa, okayikira komanso omvera chisoni Chikhristu. Chinthu chokha chimene onse amafanana n’chakuti saona chifukwa chokayikira kukhalapo kwa Yesu. Nzosadabwitsa kuti olemba mbiri amatchula imfa ya Yesu kukhala chochitika cholembedwa bwino kwambiri m’nthaŵi zakale. Ndi funso la mbiri iyi, komabe, zikuwonekerabe kuti tanthauzo lake liri ndi tanthauzo lotani kwa ife kuti Yesu anakhalapodi.